Vermaning met een herenbank

Beschrijving

Vijf eeuwen reformatie? De menisten in Damwâld konden pas 250 jaar geleden een echte kerk bouwen.
Het was een hele gebeurtenis voor de doopsgezinden van Damwâld, toen op 29 april 1767 de eerste steen werd gelegd voor een nieuwe kerk. Niet langer een schuilkerkje met het uiterlijk van een schuur, dat niet vanaf de weg gezien mocht worden, maar net als de calvinisten een echte kerk met boogramen. ,,Wat sille de Damwâldster mennisten grutsk west ha op dy rûne ruten fan har nije fermanje’’, aldus gemeentelid Oebele Vries, oud-docent van de Rijksuniversiteit Groningen en gastonderzoeker bij de Fryske Akademy. Dit zei hij zaterdag tijdens een feestelijke middag waarop verder met een gedachtenispreek van pastor Ietsje van der Meer en een tentoonstelling werd stilgestaan bij die mijlpaal van 250 jaar geleden. Tijdens dit Lutherjaar wordt uitgebreid 500 jaar reformatie gevierd. Die leidde er in Nederland uiteindelijk toe dat de gereformeerden de ‘bevoorrechte kerk’ vormden. Ook in Friesland, toen dit gewest in 1580 de kant van Oranje koos. De navolgers van Menno Simons (1496-1561) uit Witmarsum werden voor die tijd ook vervolgd en onder de calvinisten brak slechts ,,de tiid fan de dulding’’ aan, memoreerde Vries. Pas een kleine eeuw later was er sprake van acceptatie. ,,Noch altiten kamen de mennisten, krekt as de luteranen en de roomsken, op it twadde plan’’, aldus Vries. ,,Mar se hoegden net mear ûnsichtber te wêzen.’’ Zo kon de nieuwe vermaning van Damwâld er als een echte kerk uitzien. ,,Hy mocht no ek fan de wei ôf te sjen wêze.’’ Maar: ,,In toer mocht in fermanje yn dy tiid noch net ha.’’ Dat kon pas vanaf 1795 toen er, dankzij de Bataafse Republiek, echte religieuze gelijkstelling kwam. Vries:,,Gjin wûnder dat krekt de mennisten ta de fûlste patriotten hearden.’’ De befaamde voorganger Ulke Reitzes, naar wie een straat is genoemd, dichtte bij die gelegenheid in het doopboek: ‘Na lang verdrukt door dwingelandij, / zijt gij verlost, geniet thans vrij / nu ook het recht dat ieder mensch / de schepper gaf; dit was uw wens.’ Bij dopersen werd niet gekeken naar rang of stand. Een herenbank zul je daarom niet in een doopsgezind godshuis aantreffen. Maar wel in Damwâld. In de kerk is nog altijd het achterschot te zien van de familiebank van Johannes Douwes en Eelkjen Halbes, die met hun familiewapens in 1767 bij de deur werd geplaatst voor 100 gulden. ,,Hoe wie dit yn ’e goedichheid mooglik?’’ Johannes Douwes wilde bysitter (wethouder) worden, maar moest daarvoor overgaan naar de heersende, gereformeerde kerk. ‘Overgegaan na de Calveniste kerk’, aldus een aantekening uit 1752 in het doopboek. Vries: ,,En dan lit er - fyftjin jier nei syn oergong - in famyljebank pleatse yn de nije fermanje. Soe er sa sjen litte wollen ha dat er him eins dochs noch mennist fielde? En dat syn frou mennist bleaun wie? En tagelyk dat er as bysitter boppe de gewoane man stie? Wy kinne der allinnich mar nei riede.’’ De gereformeerden namen hem deze actie niet kwalijk. ,,Nee, se makken him dêr sels tsjerkfâd’’, aldus Vries. ,,En no komt it: as yn 1777 de tsjerke fan Damwâld, tsjintwurdich bekend als de Benedictustsjerke, in nij oargel krijt, lit er ek op dat oargel syn famyljewapen oanbringe. Mar net dat fan syn frou, want dy wie mennist bleaun.’’ Je kunt het niet uit het bescheiden kerkgebouw afleiden, maar de Doopsgezinde Gemeente van Damwâld was indertijd in goeden doen. ,,Se waard op in stuit sels ta de rykste yn Fryslân rekkene.’’ Dat de gemeente ook een eeuw geleden nog bloeide, blijkt wel uit de viering van 150 jaar vermaning van toen, aldus Vries. Er werd een tent opgezet met plek voor maar liefst vijfhonderd mensen. Dat aantal bezoekers werd zaterdag niet gehaald. De gemeente is nu een stuk kleiner. Maar de vermaning zo’n met 120 stoelen, zat voor deze gelegenheid wel nagenoeg vol.